ถัดจากเมืองโบราณที่หัวเขาแดงมาตามสันทรายยังบริเวณคลองปะโอ ตำบลม่วงงาม ชุมชนแห่งนี้เป็นแหล่งผลิตภาชนะเครื่องปั้นดินเผาที่พบซากเตาเรียงรายอยู่สองฝั่งคลอง จากการขุดค้นทางโบราณคดีในปี พ.ศ. ๒๕๒๑ พบภาชนะโบราณรูปกาน้ำที่เรียกว่า กุณฑี (มีหลายกา) และกุณโฑ จานแบน กระปุกสีเทา และเศษภาชนะเคลือบขาวเนื้อบาง มีการค้นคว้ากันว่าภาชนะเหล่านี้ส่งไปขายที่อินโดนีเซีย

นอกจากนี้ยังพบโบราณวัตถุทั้งในพุทธศาสนามหายาน เช่น พระโพธิสัตว์สำริด อายุราวพุทธศตวรรษที่ ๑๔ ลงมาจนถึงพุทธศตวรรษที่ ๑๖ ในเขตบ้านขนุน กับพระพุทธรูปสำริดแบบทวารวดี ราวพุทธ-ศตวรรษที่ ๑๒ ที่บ้านม่วง อำเภอสิงหนคร เหนือตำบลม่วงงามตามแนวสันทรายขึ้นไปจะเข้าเขตอำเภอสทิงพระ เมื่อถึงตำบลบ่อแดงและตำบลบ่อดานเริ่มปรากฏชุมชนและวัดเรียงรายในระยะที่ไม่ห่างกันเท่าใดนัก เช่น วัดพระสิงห์ วัดสุวรรณาราม ที่มีตระพังชื่อว่า บ่อดาน เป็นอ่างน้ำของชุมชน
 

ที่ตั้งของเมืองสทิงพระ ปัจจุบันมีถนนหลวงผ่านกลาง

จากนั้นชุมชนหนาแน่นขึ้น นอกจากมีวัดมากขึ้นแล้ว ก็มีตระพังหรือสระน้ำเพิ่มขึ้นด้วย เช่น พังงามของชุมชนบ้านพังงาม ตำบลบ่อดาน ต่อจากนั้นเข้าเขตตำบลจะทิ้งพระ ที่เป็นพื้นที่บริเวณชุมชนเมืองโบราณ มีตระพังน้ำหลายแห่งทั้งใหม่และเก่า เช่น พังเสม็ด พังจิก พังยาง ปัจจุบันชายหาดบริเวณนี้มีชื่อว่า หาดมหาราช พบรอยร่องน้ำของคลองโบราณจากหาดมหาราช บริเวณพังยวง ตัดข้ามคาบสมุทรไปยังบริเวณวัดคลองขุด เชื่อมระหว่างชายฝั่งทะเลทางตะวันออกกับชายฝั่งทะเลสาบในบริเวณวัดคลองขุด ทางตะวันตกไปจนถึงชายฝั่งทางตะวันออก

เหนือขึ้นไปเป็นที่ตั้งของเมืองสทิงพระ ซึ่งมีคูน้ำล้อมรอบเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ปัจจุบันมีถนนหลวงผ่านกลางและมีวัดจะทิ้งพระหรือวัดสทิงพระอยู่ทางฝั่งตะวันตกของถนน เป็นวัดเก่าที่มีพระมหาธาตุเจดีย์ ที่แสดงสถานภาพความเป็นเมืองในระดับนครของสทิงพระ เมื่อครั้งที่ข้าพเจ้านำนักศึกษาของชุมนุมศึกษาโบราณคดีและวัฒนธรรม คณะโบราณคดี เข้าไปศึกษาสำรวจเมืองนี้ ถนนยังเป็นลูกรัง ผ่ากลางกองเศษภาชนะเครื่องปั้นดินเผาเคลือบที่เป็นสินค้าทางทะเล มีเครื่องปั้นดินเผาของจีนแต่สมัยราชวงศ์หยวนลงมาจนถึงราชวงศ์เหม็งตอนต้นบริเวณที่อยู่ติดกับรั้วของโรงเรียนประจำอำเภอ ซึ่งปัจจุบันร่องรอยเหล่านี้สูญหายไปหมดแล้ว

การพบเศษภาชนะเคลือบของจีนดังกล่าว คือสิ่งที่แสดงให้เห็นว่าบริเวณเมืองสทิงพระเป็นเมืองท่า ที่มีเรือเดินทะเลมาจอดในบริเวณชายหาดมหาราช เมื่อครั้งที่ข้าพเจ้าไปสำรวจนั้น ชาวบ้านยังชี้ให้เห็นร่องรอยทางน้ำที่เรือเข้ามา...’

คาบสมุทร สทิงพระ อันเป็นที่รู้จักกันดีในแง่ที่มีชุมชนโบราณและหลักฐานทางโบราณคดีมากมายนั่นเอง และไม่ห่างจากแหล่งที่พบเตาเผาโบราณก็มีชุมชนเล็กๆ ที่เรียกกันว่า 'สทิงหม้อ' ซึ่งเป็นหมู่บ้านที่ยังคงมีการสืบทอดการทำเครื่องปั้นดินเผาแบบโบราณอยู่…’

คาบสมุทรสทิงพระ เป็นที่รู้จักกันดีในแง่ที่มีชุมชนโบราณและหลักฐานทางโบราณคดีมากมายนั่นเอง และไม่ห่างจากแหล่งที่พบเตาเผาโบราณก็มีชุมชนเล็กๆ ที่เรียกกันว่า 'สทิงหม้อ' ซึ่งเป็นหมู่บ้านที่เคยมีการสืบทอดการทำเครื่องปั้นดินเผาแบบโบราณ แต่ปัจจุบันไม่มีชาวบ้านทำเครื่องปั้นดินเผาอีกแล้ว