พอถึงรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ โปรดเกล้าฯ แต่งตั้งแม่ทัพเรือของกรุงศรีอยุธยาชื่อพระยาราชบังสัน (ตะตา) ผู้เป็นลูกหลานของสุลต่านสุลัยมาน เจ้าเมืองสงขลาเป็นเจ้าเมืองพัทลุง

จึงนับได้ว่าเมืองเขาไชยบุรีคือเมืองพัทลุงในทางประวัติศาสตร์อย่างแท้จริง

เมืองพัทลุงที่ปากน้ำลำปำ

พอมาถึงสมัยรัตนโกสินทร์ การเดินทางทางทะเลจากนครศรีธรรมราชและจากทะเลหลวงมายังฝั่งพัทลุง ต้องเปลี่ยนมาใช้คลองขุด ซึ่งก็คือ 'คลองระโนด’ ที่ตัดผ่านคาบสมุทรในเขตอำเภอระโนดเข้ามาในทะเลหลวงภายในทะเลสาบสงขลา และมาขึ้นฝั่งยังท่าเรือที่ปากน้ำลำปำ จึงเกิด ‘เมืองพัทลุงใหม่’ ที่ลำปำแทนเมืองพัทลุงที่เขาชัยบุรี

บริเวณนี้ก็จะมีบ้านพักของเจ้าเมืองพัทลุงที่เรียกว่าวังเจ้าเมืองพัทลุงและวัดวังที่เป็นวัดในตระกูล ณ พัทลุงและตระกูลจันทโรจนวงศ์ รวมไปถึงการเป็นย่านตลาด และชุมชนวัดในช่วงต้นกร6งรัตนโกสินทร์อีกหลายแห่ง ถือเป็นย่านการค้าสำคัญ ก่อนเปลี่ยนจากการเดินทางทางน้ำและเรือโดยสารเลียบชายฝั่งทะเลเป็นทางรถไฟและรถยนต์ต่อมา

จนถึงสมัยรัชกาลที่ ๕ มีการสร้างทางรถไฟจากกรุงเทพฯ มายังพัทลุงและสงขลา เมืองพัทลุงจึงย้ายตำแหน่งเมืองมาใกล้ทางรถไฟในบริเวณที่ราบภายในระหว่างเขาอกทะลุกับเขาคูหาสวรรค์จนปัจจุบัน

This article is the first part in the series: ‘The Peninsula of Siam’

Part 1: Urban Settlements in the Songkhla Lake Region

Article by Srisakra Vallibhotama

Overview

Songkhla Lake is the largest natural lagoon in the eastern coast of Thailand divided into three distinct parts, namely Thale Noi, Thale Luang and Thale Sap. This article is focused on examining the early urban development of Phattalung City around Songkhla Lake that was in relation with their locations and geography that allowed civilization to emerge.

The archaeological evidence suggests that Songkhla Lake area had been occupied by people since the Iron Age. Votive tablets found in caves related to Mahayana Buddhism show that small urban settlements were concentrated in the foothill areas from Rattaphum District in Songkhla Province to Khuan Khanun District in Phatthalung Province around the Srivijaya period.

Muang Sathing Phra and Khok Muang Wat Khian Bang Kaew were once Phatthalung City and Songkhla City prior to the late Ayutthaya period. The two cities, situated on each side of Thale Luang, were related to Theravada Buddhism (Lankawong) and were both designated by Ayuttaya as a center for temple and community governance. However, Phatthalung City and Songkhla City as we see today were formed in the late Ayutthaya period. The two cities had different origins in urban development.

Phatthalung City was formed first. The coastal communities were engaged in raising wild elephants which were used as a means of transport across the peninsula. Muang Sathing Phra and Khok Muang Wat Khian Bang Kaew also shared similar stories related to elephants. Phatthalung City during the 18^th-19^th Buddhist Centuries was a city that followed Theravada Buddhism bordering Siam and Malay.             

Songkhla City was a prosperous port city. It remained an independent state for only two generations before being defeated by Ayutthaya’s King Narai the Great. The city was then moved to Muang Khao Chai Buri which replaced Songkhla City as an administrative center. It was later ruled by a descendant of Songkhla City’s former governer Sultan Sulaiman. Therefore, it can be considered that Muang Khao Chai Buri was truly a historical city of Phatthalung City.

In the Rattanakosin era, the ‘New Phatthalung City’ was established at Lampam instead of the one at Khao Chai Buri. This was due to a change in how people travelled from Nakhon Si Thammarat and Thale Luang to Phatthalung via a man-made waterway called Ranote Canal. In the reign of King Rama V, there was a construction of railway connecting Bangkok to Phatthalung and Songkhla. As a result, Phatthalung City was relocated to be adjacent to the railway in the inland flat plain between Khao Ok Thalu and Khao Khuha Sawan which is now its current location.